"La scola ladina": Desfarënzia danter les verjiuns

Da Wikipedia
Contenuto cancellato Contenuto aggiunto
Mizardellorsa (descuscion | contribuc)
Nessun oggetto della modifica
Mizardellorsa (descuscion | contribuc)
Rissa 22: Rissa 22:
== Plates colegades ==
== Plates colegades ==
*[[Nsenië leteratura ladina te scola]]
*[[Nsenië leteratura ladina te scola]]
[[Categoria:Cultura ladina]]

Reviscion de i 07:01, 30 dez 2020

Articul per Ladin Gherdëina

La scola ladina tla Provinzia de Bulsan ie cunzentreda tla valedes de Gherdëina y Badia y ie na scola plurilinguala che ie unida istituida dl 1948. Tla scolina ladina fossel udù dant che la ativiteies educatives vënie fates fundamentalmënter tl lingaz ladin, ma ultimamënter veniel nce fat truepa ativiteies per tudësch y per talian.

Tla prima tlass dla scola elementera veniel alfabetisà te duc trëi I lingac de scola (ladin, talian y tudësch), puscibilmënter a na maniera balanzeda. Chësta ie na inovazion permò dal 2010 inant, canche ie unides ora la indicazions provinzieles nueves per la scola; dant univel alfabetisà per talian o per tudësch, adurvan nce l ladin, aldò che l fova debujën.

Dala segonda tlass dla scola elementer inant veniel nsenià per mez l tëmp per tudësch y per mez l tëmp de scola per talian, a na maniera che l sibe n sistem paritetich tla adurvanza di lingac de nseniamënt. L ladin vën nsenià coche materia per doi ëures al' ena, y chësc vel nchina ala fin dla scola auta. Ma n possa nce adurvé te duta la tlasses l ladin coche mesun de spiegazion, sce la và debujën. N chësc cont iel de gran desferënzies aldò dla tlasses y dla scoles, davia che l' adurvanza dl ladin depënd dala sensibilità di nsenianc y dal status dl ladin te n cër paesc...

Tla scola mesana y auta vën la materies nseniedes for o per talian o per tudësch, ma la soma totala dla ëures nseniedes ti doi lingac muessa vester medema. L ladin ie prejënt tl scrit y tl oral pra l ejam ala fin dla scola mesana y te forma orala nce pra l ejam de maduranza. Dal 2017 inant possa I studënc che à fat la scola ladina per almanco diesc ani y finà n stadium universiter per talian o per tudësch giapé l atestat de trilinguism. I nsenianc dla scolines y dla scoles ladines muessa avëi l ejam de trilinguism y per la scolines y scoles elementeres muessi nce vester de lingaz de la oma ladin. L system paritetich se tol dant de seguré na bona cumpetënza, puscibilmënter valiva per talian y per tudësch y tl medemo tëmp varenté l ladin. Tla Val de Fascia ie la scolina mesa per ladin y mesa per talian.

Dal 1975 iel na Intendënza Ladina che se cruzia dla aministrazion dla scolines y scoles ladines. L prim Intendënt Ladin fova l dr.Franz Vittur de Badia (autor de depku libri sun l' educazion y la scola, danter l auter "Na vita, na scola"); dl 1992 ie deventà Intendënt l dr.Roland Verra de Urtijëi. Daujin a truepes contribuc sun la educazion y la cultura ladina iel nce autor de plu libri ladins ("L cudejel di dis y dla sajons", "Dërc y storc", "Sun lim de plata", "PLates de calender", "Mpue de zes", "Te me ancontes sën", "La rojules tardives".

Tla scoles de Fascia veniel ultimamënter metù ndrova l model trentin de scola trilinguala, cun materies nseniedes nia mé per talian, ma nce per tudësch y per inglëisc, aldò dla metodologia CLIL. Seuraprò iel nce materies nseniedes per ladin. L atestat de ladin per nsenianc ti dà la prezedënza per i posc' de nseniamënt. Te Fedom y via n Ampëz iel unì metù man da curt tëmp cun una n' ëura de nseniamënt dl ladin tla scoles elementeres, ma for mé cun la aprovazion di genitoresc, aldò dla lege 482.

Por detais ciaré ala plata Le Departimënt Educaziun y Cultura Ladina

Plates colegades