Genetica

Da Wikipedia
Strotöra dl DNA, molecola che contëgn les informaziuns genetiches

La genetica (dal grech antich γενετικός, ghenetikós, «che á da fá cun la nasciüda », da γένεσις ghénesis, «genesa, origina») é la pert dla biologia che se dá jö cun le stüde di gens, dl’arpejiun y dla variaziun genetica di organisms viënc. Le stüde dla genetica á arjunt resultac importanc dl XIX. seco giulan al laur pioneristich de Gregor Mendel, che vëgn araté le pere dla genetica.

Le DNA[mudé | muda l codesc]

Te na vijiun moderna é l’informaziun genetica di organisms da ciafé tla strotöra chimica dles molecoles dl DNA. Les carateristiches “mendelianes” dl individuum corespogn a secuënzes de DNA (aje desossiribonucleich) y de RNA (aje ribonucleich) a chëres che an ti dij gens y che vëgn dant tl genom. Normalmënter é le DNA te cromosoms linears ti eucarioc y te cromosoms torogn ti procarioc. N cromosom é na strotöra organisada metüda adöm da DNA y da istons. Pro i eucarioc é le DNA genomich tl zënter dla zelula cun de piceres cuantités ince ti mitocondri y ti cloroplasć. Pro i procarioc é le DNA te te n corp cun na forma nia regolara tl zitoplasm a chël che an ti dij nucleoid[1]. Ala totalité dles informaziuns en cunt de n organism ti dijon genotip[2].

Diagram genetich dl svilup dla zelula viënta dal DNA


I gens[mudé | muda l codesc]

I gens é les unites d’arpejiun fondamentales de düc i organisms. N gen corespogn a na pert dl DNA y á n influs sön la forma o sön la funziun de n organisms te na manira spezifica. Düc i organisms, dai baters ai tiers, á le medemo mecanism de basa che copiëia y traslatëia le DNA te proteines. La zelula ti é da fá la trascriziun de n gen che é tl DNA te na copia dl gen te RNA y le ribosom (n organ zelular) traslatëia le RNA te na proteina, chël ó dí te na secuënza de aminoaji. Le codesc genetich che codifichëia n aminoaje é le medemo por la maiú pert di organisms, mo n pü’ desvalí por n valgügn. Por ejëmpl na secuënza de DNA che codifichëia por l’insulin tla porsona codifichëia por l’insulin ince canche ara vëgn metüda ite de d’atri organisms sciöche les plantes[3].

Normalmënter é le DNA te cromosoms linears ti eucarioc y te cromosoms torogn ti procarioc.

Pro i eucarioc é le DNA genomich tl zënter (nucleus) dla zelula cun de piceres cuantités ince ti mitocondri y ti cloroplasć. Pro i procarioc é le DNA te te n corp cun na forma nia regolara tl zitoplasm a chël che an ti dij nucleoid[4]. Ala totalité dles informaziuns en cunt de n organism ti dijon genotip[5].

Seziuns dla genetica[mudé | muda l codesc]

Genetica formala

Genetica dl comportamënt

Genetica clinica

Genetica molecolara

Genetica dles popolaziuns

Genomica

Notes[mudé | muda l codesc]

  1. Thanbichler M, Wang S, Shapiro L, The bacterial nucleoid: a highly organized and dynamic structure, in J Cell Biochem, vol. 96, nº 3, 2005, pp. 506–21, DOI:10.1002/jcb.20519, PMID 15988757
  2. Genotype definition – Medical Dictionary definitions, Medterms.com, ai 19 de merz 2012.
  3. Marcial, Gene G., From SemBiosys, A New Kind Of Insulin, businessweek.com, 13 d’agost 2007.
  4. Thanbichler M, Wang S, Shapiro L, The bacterial nucleoid: a highly organized and dynamic structure, in: J Cell Biochem, vol. 96, nº 3, 2005, pp. 506–21, DOI : 10.1002/jcb.20519, PMID 15988757
  5. Genotype definition – Medical Dictionary definitions, Medterms.com, ai 19 de merz 2012.