Tornà 1764 de Woldegk

Da Wikipedia
Un incision in rame di Gottlob Burchard Genzmer che al mostra il tornà.

El tornà de Woldegk dal 1764 fova un de i tornàs plu fortes mai documentâts te la stôria, al jere atorgât il rang T11 unìc tal schim TORRO e un rang F5 tal schim Fujita e à vîtint vients stimâts plui di 480 chilometris par ores (300 mph).[1][2] El tornà al à vioiât par 30 chilometris (19 mi) e al à atgnû une larghece massime de 900 metris (980 yd). La plui grant part dai informazions cognossûts su chest tornà al vegn di un studi detagliât di 77 paragrafs dal scintifich tudesch Gottlob Burchard Genzmer, ch'l è stât publicât un agn dopô il passament dal tornà.[3][4] Il tornà al à completamènt distrût varis ediçs, e si crede che al à slungât diverses rame de arvo tal atmosfera. Difarents lûcs a son stâts coperchîts cun fîno a 2 centimetris (0.79 in) di glêc.[2] La perturbazion che al à producût il tornà violent al jere sec, cun praticament nissun plui relatât. Granéi, ch'al è rivât in dij diametrî fin a 15 centimetris (5.9 in), a à coperchît la tiere, a à dut ûr danns aggraviants a côlts agricûlts, a à uccît dizians di animâi e a à ferît plui persone in un'aree largje ch'a ghirave intôrn al tornà e al nordovèst dal camin dal tornà.[3][1]

Resum tornà[mudé | muda l codesc]

Il tornà al è atacât cula intensitât F2 a circol di 1.5 chilometris (0.93 mi) a sudovèst di Feldberg, al à sradicât arbres de ciampe e arbres de faghes. Il tornà al à cressût te intensitât F2-F3 cuant che al à slungât doi fîs, che a son vignûts salvâts, dentune a un lâch. Intorn a chest timp, a son stâts "spiccâts" diversis ansarons par la grandence dal grané, e il tornà al è cresû in une larghece di circol 100 metris (110 yd).[2] Continuând tal nord-est, il tornà al à traviersât un lâch e al è stât vesû da un testimoin, ch'al l'à descrît come un "tornà en forme de cunei". Il testimoin al à anc dit che il livel de aghe dal lâch al è montât, probabilment par efet d'una seche, e poi al è tornât indaûr intorn al timp dal tornà.[2] Dopô à varieâ il lâch, il tornà al à colpît une cjase indù ch'i è saltade via il tof e si à spaccade lis mure. Chì è stât il unic fatâl dal tornà.[2]

Il tornà al à cambiât direzion a est-nordest, cussì riducintsi a une larghece di 45 metris (49 yd). Cuant che il tornà al à atgnût la so larghece plui pice, mantenint ancje la intensitât F3, une possibil gemine o un trombon d'aghe satellite al si è unît cul tornà te sore dal Lâch Luzin.[2] Subit dopo la cunjonzion, il tornà al à cambiât direzion a praticament nort diu e si è intensificât fint a une intensitât F3-F4 come al à distrût completamènt un bosch di arbres de faghes.[2] Dopo di distrû il bosch, il tornà al à atgnût une larghece di 225 metris (246 yd), al à spezât e sradicât diviers arbres di quercie solitaris, tirantju tal aîr a 35 metris (38 yd).[2] Al fenomen dal sdrudolament dal teren, conossût vuê come spuladure dal suol, al è capità in chest timp. Coleture, erbe e 10 centimetris (3.9 in) di tiere di surface a son stâts gjavâts via.[2] Dopo il sdrudolament dal teren, il tornà al à voltât al nord-est, là che al à distrût completamènt il Bosc de Lichtenberg. Il Laboratori europe dalis Tempastis Pesarôs al à notât che chest dann al jere plui gravi di chê relatade a une strissure forestâl precedente.[2]

Une placje di rame fata da Genzmer che al mostra diferents tiars di dann forestâl causâts dal tornà.

Il tornà al è ancressût in intensitât cuant che al à sbarcât un arbore di quercie cu la intensitât F4. Poco dopô il sbarcament dal arbore, il tornà al à atgnût la so massime intensitât. Une mansion cun un'alzâ da lât contigjent a une aziende laticîn erie completamènt spiatade, in dijât di so alzâ dal lât. I tofs dai arbors di quercie a son stâts stracâts vie dal teren, e piertons di pave pesant 75 chilogramis (165 lb) a son stâts lancjâts.[2][1] Il Laboratori europe dalis Tempastis Pesarôs al à afirmât che il dâm plui incredibil di cheste mansion al à meritât la clasificazion F5/T11 cun vients stimâts di almanco 480 km/h (300 mph).[1][2][5] Un testimoin che al à viodût il tornà in chest timp al à dit che l'esperienza al jere come essi "circondât dai ucei intrappolâts tal vortex".[2] Dopo di spiatâ la mansion, il tornà al è sbrigât di colpît e si è debilât in intensitât F1, lassant une piste di danns lûcs di 500 metris (550 yd) di larghece inte un bosc.

Il tornà al è tornât a intensificâsi rapidamènt come al à colpît la Rothe Kirche. Cui, un vecch arbore di quercie al è stât sradicât, che al à svoltât su un schelet dal sot dal teren cul intensitât F3.[2] Intorn a chest timp, il tornà al à atgnût la so larghece massime di 900 metris (980 yd), causant dûr dann a un bosch di arbres di quercie e faghes. Il tornà al è dopodichè continuât tal nord-est, pasant just a ovest di Woldegk, là che al à dannegiât une mansion, al à disfatât doi fôs, e al à capovoltât set cari de fum a intensitât F2-F3. Par alore anc piu tal nord-est, il tornà al à colpît un banc d'ansarons tal aîr, uçidint alcuni e ferint 60-100 ansarons.[2] A chest timp si à viodût anc dâ laç ai arbors daûrâts. Poi il tornà al à colpît Helpt cu l'intensitât F2, là che une mansion e un'altr edifici a à sufrît dâi al tôf, come anc la prime tor al è stade tolte da un guardiò. Dopodichè il tornà al è disfatât.[2]

Referënzes[mudé | muda l codesc]

  1. 1,0 1,1 1,2 1,3 "June 29, 1764 German F5/T11 Tornado". European Severe Weather Database. European Severe Storms Laboratory. Trat ite ai 5 December 2022.{{cite web}}: CS1 maint: url-status (link)
  2. 2,00 2,01 2,02 2,03 2,04 2,05 2,06 2,07 2,08 2,09 2,10 2,11 2,12 2,13 2,14 2,15 Bernold Feuerstein; Thilo Kühne (September 2015). "A violent tornado in mid-18th century Germany: the Genzmer Report". ECSS 2015 - European Conference on Severe Storms at: Wiener Neustadt, Austria. European Severe Storms Laboratory. 8. doi:10.13140/RG.2.1.3733.8085. Trat ite ai 28 January 2023.
  3. 3,0 3,1 Gottlob Burchard Genzmer (June 9, 2005). "Beschreibung des Orcans, welcher den 29. Jun. 1764 einen Strich von etlichen Meilen im Stargardischen Kreise des Herzogthums Mecklenburg gewaltig verwüstet hat" (PDF) (per tedesco). Archivià da l uriginel (PDF) ai October 31, 2005. Trat ite ai June 25, 2013.
  4. Strüber, Henning. "Der Jahrtausendtornado von Woldegk vom 29. Juni 1764". Norddeutscher Rundfunk. Trat ite ai 29 January 2023.
  5. "Tornado de Woldegk de 1764: el más fuerte de la historia". Vista al Mar. 20 May 2023. Trat ite ai 28 May 2023.