Ciastel de Gherdëina
| Articul per Ladin Gherdëina | 
|
L Ciastel de Gherdëina, dit ence mé Ciastel o Ciastel de Sëlva y sota l fascism numinà Castello Prebenda[1] (tudësch: Fischburg, talian: Castel Gardena), ie n ciastel dl dejesetejim secul te Sëlva.
Pusizion
[mudé | muda l codesc]L ciastel ie tl chemun de Sëlva, sun la pert ciancia dl ruf Derjon. L ie perdrët plu daujin al zënter de Santa Cristina y si capela fej pert dla pluania de Santa Cristina. Sëura l ciastel passa la varianta B dl purtoi Saslong.
Storia
[mudé | muda l codesc]
L ciastel ie stat fa su dal grof Engelhard Dietrich Wolkenstein (* 1566, † 1647) ulache i grofes univa al frësch dinstà. L fova ncé la sënta dla suneria Wolkenstein fin ala fin dl dejedotejim secul. Plu tert ie la suneria unida spusteda tla cësa de Col dala Pelda. Chësta cesa ie unida fabricheda tl ann 1640 da doi vedla mutans dia familia di grofes de Wolkenstein.
Tl 1615 scrij Marx Sittich von Wolkenstein, l fra de Engelhard Dietrich, che ntlëuta ova l grof, pasciunà de pië pësc, lascià fé te chël post n valgun lec da pësc y perchël ie l'inuem tudesch dl ciastel Fischburg. Mo tl 1800 fova iló sun Dlaces chisc lec cun berces, ma pona iel stat fat prà dainora y cun la berces lënia[2]
L grof ulova bën che l ciastel deventësse n ciastel de defendura dai Venezians ma chël ne ti ie nia stat cunzedù.
L ciastel ie stat desenià da Hans Reichle, architet y artist tudësch, sculé dl cunesciù Giambologna a Firenze. Reichle stajova ntlëuta a Persenon y ova ncé fat su iló la Hofburg dl vëscul.
Dal nventar dl ciastel da ntlëuta iel da capì che tl ciastel fova plu ermes da ji a ciacia che ermes de viëra y ncé truepa massaria da pië pësc.
Do che i franzëusc fova passei tl ciastel tl 1809 ie chësc jit bëndebo dojù y tl 1826 à la familia Wolkenstein lascià ji al incant dut l fantorum dl ciastel.
Tl 1841 ie l ciastel unì dunà ai chemuns de Sëlva y de Santa Cristina per ti dé cuatier ai pueresc.
Tl 1926 ie l ciastel stà vendù al baron Carlo Franchetti (1896-1953) de Unieja. L baron á cumedà su l ciastel y derturà l'aredamënt y cumprà duta la mubilia antica, de biei furniei a oles te Gherdëina y tl Südtirol. Mo al di da ncuei ie l ciastel n avëi dla familia Franchetti. L ciastel ie nia da vijité, ma datrai vëniel giaurì a duc per vel cunzerc o mostres[3].
Capeles
[mudé | muda l codesc]Tl ciastel dedite dal na capela dedicheda a San Ciascian. N autra capela dedicheda a Santa Utilia eil da vijité dan la ntreda dl ciastel.
-
La pert a Nord -
La pert a uzidënt sun l purtoi dai schi. -
La majera tor dl ciastel -
La capela de Santa Utilia dan l ciastel. -
L'autere dla capela de Santa Utilia
L Ciastel Gherdëina y la capela de Santa Utilia ie monumënc sota defendura dla Provinzia Südtirol[4]
Bibliografia
[mudé | muda l codesc]- Antone da Fussel: I ciastiei de Gherdëina. Calënder de Gherdëina 1915, pl. 68-69.
- Nicolò Rasmo: Fischburg. In: Oswald Trapp , Tiroler Burgenbuch. IV. Band: Eisacktal. Verlagsanstalt Athesia, Bulsan 1977, pl. 235–257.
- I castelli del Trentino e Alto Adige. Kina Italia, Trënt, ISBN 8881800322
- Ulrica Perathoner: Da residënza di grofs a abitazion per i pueresc [Vijita al Ciastel ("Fischburg") cun la Lia Natura y Usanzes. Calënder de Gherdëina 2015, pl. 187-188.
Cëla nce
[mudé | muda l codesc]Notes
[mudé | muda l codesc]- ↑ Sëlva, lecurdanzes da pludagiut. Cunsëi de Furmazion Sëlva.
- ↑ Antone da Fussel: I ciastiei de Gherdëina. Calënder de Gherdëina 1915, pl. 68.
- ↑ Ulrica Perathoner: Da residënza di grofs a abitazion per i pueresc [Vijita al Ciastel ("Fischburg") cun la Lia Natura y Usanzes. Calënder de Gherdëina 2015, pl. 187-188.
- ↑ Monumënc sota defendura dl Südtirol.