Juebia grassa

Articul per Ladin Gherdëina

Jënt che va n maschera l di de juebia grassa.

Juebia grassa (gherdëina: juebia grassa, badiot: jöbia grassa, fascian: jebia grassa o jebiacia) ie la juebia de carnescià, l'ultima juebia dan la Curëisema.

Tradizions

Te Gherdëina à chësc di l'usanza de cujiné la panicia per marënda, de rubé l'ola, y dla slitada cun „Gran Cëina dl Polz”. L di de juebia grassa univa do marënda fata na gran slitada cun l guant dala Gherdëina. I mutons scirmova ala slites tei rodli de papier che sfinderlova. Cun la cianpaneles che sunova ruovi da Urtijëi te Sëlva. A unì oravier univel cherdà ades te uni ustaria. Dopro da sëira fova la „Gran Cëina dl Polz”, cun chisc che trajova tl polz. Per la majera pert unila tenida a Urtijëi, tla ustaria Daverda (ja Mauritz - Adler), ulache univa te sala trà tl polz; August Runggaldier da Furdenan fova stat giut presidënt dla lia che trajova l scies y che metova a jìi la festa. Do la cëina univel sambën balà.

Spëisa tradiziunela

N taier de panicia, n cëif che n maia tradiziunalmënter n juebia grassa te Gherdëina

Crafons, na spëisa dëucia tradiziunalmënter maieda da carnescià.

L cëif tradiziunel de la juebia grassa te Gherdëina ie la panicia. Na spëisa dëucia maieda da carnescià ie i crafons.

Cianties

Juebia grassa de Leo Runggaldier

Ncuei juebia grassa ie pa n bel di!
A rubé l'ola l mëur ie sën jì,
Y anda Beta à metù sёura,
ie jita ju n stala a mёujer la cёura.
               
L mёur sun tёt s'à sgraflà sù,
de n auter viёrs ne n`al pudù,
se lascia cun na corda sёn ju per ciamin,
che brea y ciamёija ven dut da fulim.

Ju de segosta se tolel sёn l'ola,
malan de cuiёrtel sun fonz ti berdola.
L ne sa co se ne'n di, l ie dut mo tan fiers,
La va de piё via y mucé de vel viёres.

Giaurian uni usc achiet y bel plan,
se n cramel da porť' ora cun l'ola tla man.
Sёn bёisel da mat y dut a piesc jonc,
se streva la panicia, che la spriza plu lonc

Cun na prёscia po׳ ruvel a cёsa spavёnt,
se n crama te n piz bёn dut tan cuntёnt,
stravan sёurora mé dlonch la panicia,
che fonz y parёi da ont propi stiza.

Paula Moroder de Rusina y Zenz da Puent cianta Juebia Grassa' de Leo Runggaldier da Furdenan

• Paula Moroder de Rusina y Zenz da Puent cianta Juebia Grassa de Leo Runggaldier da Furdenan (Audio: Radio Ladin de Gherdëina).
• Ciantia de Leo Runggaldier te na verscion dla familia Goller (Rai Ladinia). Youtube.
• Juebia grassa de Leo Runggaldier te na verscion cover di Pëufla. Youtube.

Cunliamënc

• Cujiné la panicia y rubé l'ola. Video Youtube.
• Desfileda dla juebia grassa a Urtijëi. Cumentar de Armin Moroder de RAI Ladinia.

Bibliografia

• Leo Runggaldier: Juebia Grassa. Ciantia tl Calënder de Gherdëina 1914, pl. 44.
• Leo Runggaldier: Juebia Grassa. 30 cianties per Gherdëina, Union di Ladins de Gherdëina 1955, pl. 72-74.
• Leo Runggaldier: Juebia Grassa. te Cianties per Gherdëina, ulon sla cianté. Union di Ladins de Gherdëina, 1994, pl. 122-124.
• Carlina da Ruacia: Juebia grassa. Poejia tl Calënder de Gherdëina 1958, pl. 102.