Chemuns ladins de Südtirol
| Articul per Ladin Gherdëina | 
|
I chemuns ladins de Südtirol ie 9 chemuns te la provinzia autonoma de Bulsan - Südtirol ulache l ladin ie una de la rujenedes ufizieles.
Situazion
[mudé | muda l codesc]Ala cumpededa dla populazion dl 2011 ova 20 548 persones te Südtirol detlarà l ladin coche si rujeneda de l'oma. Ti chemuns de Südtirol à l ladin na majera prutezion che te chemuns ladins ora de Südtirol y l vën adurvà coche na rujeneda aministrativa y ënghe nsenià a scola. Tan scialdi che l ladin vën adurvà a scola ie for inò n pont de dibatimënt y cuntestazion, cun jënt che pertënd che al ladin ti vënie data la medema mpurtanza sciche al talian y tudësch, cërc a chëi che ti va bën coche la ie, y cërc che ulës to demez l ladin dl dut.
Rujeneda de la maiuranza
[mudé | muda l codesc]Te 8 chemuns de Südtirol à l ladin l medem status ufiziel sciche l tudësch y l talian y ie la rujeneda de l'oma de la maiuranza de la populazion. Chisc ie Urtijëi, Santa Cristina y Sëlva te la valeda de Gherdëina, y Corvara, Badia, La Val, San Martin de Tor y Mareo te la Val Badia.
Segonda majera rujeneda
[mudé | muda l codesc]Te duc i chemuns de Südtirol ie l ladin o la majera rujeneda o la terza majera (la mëndra) de la trëi rujenedes ufizieles. L da doi chemuns te chëi che l ladin ie la segonda majera rujeneda: Ciastel, ulache l ie la rujeneda de l'oma dl 15,3 % de la populazion, y Laion, ulache l ie la rujeneda de l'oma dl 6,1 % de la populazion. La situazion dl ladin te chisc doi chemuns ne ie nia la medema. L chemun de Ciastel à trëi frazions te chëles che l ladin ie la rujeneda de l'oma de la maiuranza: Bula, Runcadic y Sureghes. Chësta frazions ie nce chëles dl chemun che toca geograficamënter ma nce tradizionalmënter pra Gherdëina.
Tl chemun de Laion ne dal iniò na maiuranza de ladins. L numer de ladins che vif a Laion ie unit a se l dé tres l'emigrazion de persones da Gherdëina.
Variazions dl ladin
[mudé | muda l codesc]L ladin che vën rujenà te Südtirol ne ie nia una na sort, ma plu variazions. L vën rujenà l gherdëina te la valeda de Gherdëina y l ladin dla Val Badia te la Val Badia, che ie spartì su tl badiot, Ladin de mesaval y mareo. L ladin dolomitan, che ie stat metù adum tl 1998, ne à nia abù suzes pra la populazion y ne vën belau mei adurvà. Tl chemun ulache l ladin ie ufiziel, vën adurveda chëla verscion dl ladin che ie la prinzipiela te chël chemun. A livel provinziel vën datrai adurvà l gherdëina y datrai l badiot.
Lista de i chemuns ladins te Südtirol
[mudé | muda l codesc]Chemun Populazion Rejona ladin Varianta de ladin Urtijëi 4 864 84,19% gherdëina Badia 3 471 94,07% badiot Mareo 3 118 92,09% mareo Sëlva 2 586 89,74% gherdëina Santa Cristina 2 015 91,40% gherdëina San Martin de Tor 1 754 96,71% ladin de mesaval Corvara 1 376 89,70% badiot La Val 1 398 97,66% badiot Ciastel 6 881 15,37% gherdëina