Josef Grossrubatscher

Da Wikipedia
Articul per Ladin Gherdëina
Sepl de Rusina te na foto de Hans Pohl de Bulsan tl 1920.
Da man ciancia Josef Grossrubatscher cun Hans Perathoner de Pontives, Anton Vinatzer dl Sartëur y Hans Mahlknecht de Sneton tl 1897. Dessëni de Hans Perathoner.
Da man ciancia Josef Grossrubatscher cun Hans Perathoner de Pontives, Anton Vinatzer dl Sartëur y Hans Mahlknecht de Sneton tl 1897. Dessëni de Hans Perathoner.

Josef Grossrubatscher, o nce Śepl de Rusina (*20 de auril 1976 a Urtijëi; † 26 de agost 1931 a Urtijëi), fova n marcadënt, buteghier y ferlëigher de Gherdëina.

Catalogh dla firma Giuseppe Grossrubatscher Ortisei.
Catalogh dla firma Giuseppe Grossrubatscher Ortisei.

Biografia[mudé | muda l codesc]

Josef Grossrubatscher y Leo Prinoth tla prima viera l ann 1917 te n dessëni de Zenz Moroder de Resciesa.

Si nëine Piere (1795-1880), n zumpradëur, ie unì te Gherdëina da La Ila tl 1825 canche l se à maridà cun Maria Elisabeth Insam (1795-1865) [1]. L ova fat su da nuef la cësa Rainelles a Urtijëi ulache l abitova. L pere Christian (1825-1882), fì de Piere, fova nce zumpradëur, y ova fat danter l auter l tët dla dlieja de San Antone y l gran puent a Urtijëi. Si loma Rusina Vinatzer (1839-1905), nce na marcadënta, ova fat su la cësa Rusina cun una dla majera butëighes de Gherdëina, che Josef, si sëul mut, ova pona arpà. Coche fova nlëuta de usanza jiva i marcadënc de Gherdëina scialdi tla zitëies de Europa a mparè y nscila fova ël da jëun nce stat per truepes ani a Firënza, Turitg y Berlin.

L à maridà tl 1921 la vëidua Marianna Kostner, fia dl moler Alois Kostner tl 1921. Ëi à abù doi fions Paula y Leo. Doche Josef ie mort tl 1931 à Marianna sëurantëut la butëiga de Rusina.

Do la prima viëra mundiela iel stat raprejentant per la Talia dla firma Wenzel & Co. che fajova mascins da ziplé. Cun Dominik Moroder da Bruel ovel nce metù su na firma da ferlëigher y ova purtà la prima mascins da ziplé nce te Gherdëina[2].

Josef Grossrubatscher ie stat un di primes de Gherdëina, scenó l prim, a ji cun i schi[3]. Bonamënter ovel mparà da Emil Terschak che stajova n afit tla Cësa Rusina y ova iló l prim atelier de fotografies de Gherdëina. Vigil Pescosta, n scultëur badiot, che fova unit a sté te Gherdëina, conta coche l ova ancuntà sui schi Śepl de Rusina[4].

Sepl de Rusina ie stat nce per truepes ani cunselier dla lia dl turism, ntlëuta "Verschönerungsverein St. Ulrich", deventà "Verschönerungs- und Fremdenverkehrsverein" tl ann 1905 y "Verschönerungs-Fremdenverkehrs- und Wintersportvereinverein" tl ann 1911. Ti ani 1896-1899 y 1905-1906 ie Josef Grossrubatscher stat presidënt de chësta lia. Ntlëuta fova da pert de valguni, danter chisc nce Josef Grossrubatscher, la tendënza de fé dut tudësch te Gherdëina[5]. Sciche cunselier y presidënt dla lia dl turism de Urtijëi da ntlëuta ovel dat inuemes tudësc a n valgun posc a Urtijëi sciche: Stille (aldidancuei Stil), "Philosophenplatz", "Faulecke", "Verdauugsplatz"[6] , Sidonies Ruhe[7], Fannyruhe[8].

L ie stat sëurastant dla lia di artejans Productiva.

Lëtra dl 31 de jené 1914 de demiscions de Josef Grossrubatscher da sëurastant dla Productiva.
Lëtra dl 31 de jené 1914 de demiscions de Josef Grossrubatscher da sëurastant dla Productiva.

Josef Grossrubatscher ie stat cumëmber y diretëur suplënt dla Cassa de Sparani de Urtijëi tl 1907[9]

Dal 1908 al 1911 iel stat cunselier dl Chemun de Urtijëi y dal 1911 al 1919 iel stat Magistratsrat te chemun[10].

Taialongia[mudé | muda l codesc]

Josef Grossrubatscher, canche l fova dessenà o mbusià, dijova ju chësta taialongia:

"EstebanmurillotuttelefunzionesonoadriatichesommenteponteficecolamayzuccolaidCostneraducisquiamensisimpensisavocabiturinterseclamariturinteoratoaomaratilafruzanacretalamoralacinderalabestialalateuflalataschimulinandermeralamaseracolamerapinpinliebenbonapaltanosentimentocatermacaciunsdieschescentschcanajazeruckypobon u."

Notes[mudé | muda l codesc]

  1. Ti cuinuem. Calënder de Gherdëina 1952, pl. 27.
  2. Giuseppe Grossrubatscher &Co, Ortisei. Catalogh.
  3. Bruno Moroder: Sport sula nëif: Schi. Calënder de Gherdëina 1953, pl. 63.
  4. Josef Kostner, Malia da Cudan, Iosl d’Alësc: Bera Vigil Pescosta. Da sportif. Calënder de Gherdëina 1976, pl. 51.
  5. Warnung de Franz Moroder Lenert.
  6. Margreth Runggaldier, Karl Mahlknecht: 1885-1985 Der Fremdenverkehr in St. Ulrich/Gröden. Athesia Bozen 1985, pl. 60.
  7. Edgar Moroder: Seiser Alm - Mont de Sëuc - Alpe di Siusi. Flurnamenkarte, Parzellenkarte, Begleitbuch. Lia per Natura y Usanzes Urtijëi, 2001. ISBN 88-86102-27-5.
  8. Margreth Runggaldier, Karl Mahlknecht: 1885-1985 Der Fremdenverkehr in St. Ulrich/Gröden. Athesia Bozen 1985, pl. 82, 89.
  9. Alex Moroder: 150 ani Cassa dl Sparani. Calënder de Gherdëina 2005, pl. 104.
  10. Elfriede Perathoner, Albert Moroder: Hundert Jahre Marktgemeinde Urtijëi, St. Ulrich, Ortisei. Ein Streifzug. Raetia Bulsan 2007. ISBN 978-8872833018. pl. 249, 253.

Bibliografia[mudé | muda l codesc]

  • Margreth Runggaldier, Karl Mahlknecht: 1885-1985 Der Fremdenverkehr in St. Ulrich/Gröden. Athesia Bozen 1985, pl. 95 (tudësch)(foto).

Cunliamënc[mudé | muda l codesc]